Często słyszymy o budowaniu naszej odporności, lekach na odporność i wzmacnianiu systemu odpornościowego. Takie hasła padają szczególnie w okresie jesienno-zimowym, kiedy jeszcze bardziej jesteśmy narażeni na przeziębienia i choroby. Ale co to jest odporność i czy leki na odporność mogą sprawić, że nie zachorujemy? Wiemy, że odporność jak dla nas ważna, ale dlaczego? Przyjrzyjmy się funkcjonowaniu układu odpornościowego i rodzajom odporności, aby lepiej zrozumieć jego znaczenie.
Czym jest odporność?
Odporność to szereg mechanizmów obronnych, które chronią organizm przed drobnoustrojami i patogenami wywołującymi choroby. To właśnie dzięki odporności choroby nie rozwijają się w naszym organizmie lub są szybko łagodzone.
Głównym narzędziem odpowiedzialnym za odporność jest układ immunologiczny. W obronie naszego organizmu pomagają również bariery zewnętrzne np. skóra, wydzieliny ciała, naturalna flora bakteryjna i enzymy.
Budowanie odporności zaczyna się już w życiu płodowym, jednak do osiągnięcia pełnej odporności należy poczekać do zakończenia okresu dojrzewania. Z tego powodu tak ważne jest wspieranie budowania odporności.
Jak funkcjonuje układ odpornościowy?
Układ odpornościowy, inaczej immunologiczny tworzą tkanki, pierwotne i wtórne narządy układu limfatycznego, komórki układu immunologicznego oraz niektóre pojedyncze cząsteczki, np. przeciwciała. Do narządów układu limfatycznego zaliczamy: grasicę, śledziony i gruczoły limfatyczne. Pierwotne narządy limfatyczne odpowiadają za rozwój limfocytów, a narządy wtórne stwarzają środowisko do funkcjonowania komórek.
Największym narządem układu limfatycznego jest właśnie śledziona. Produkuje ona przeciwciała, limfocyty i monocyty, a także magazynuje krew. Grasica, czyli kolejny ważny narząd, kontroluje tkanek limfatycznych, głównie węzłów chłonnych i śledziony. Zapobiega także rozwojowi alergii, wpływa na metabolizm, wzrost, a nawet zdolności rozrodcze.
Tkanka limfatyczna skupia wszystkie limfocyty organizmu człowieka, które odpowiedzialne są za obronę organizmu przed drobnoustrojami. Narządy układu limfatycznego, komórki i przeciwciała odpowiadają za wszelkie reakcje odpornościowe naszego organizmu.
Podstawową funkcją układu odpornościowego jest ochrona przed czynnikami biologicznymi. Układ immunologiczny stanowi także barierę organizmu przed szkodliwymi substancjami chemicznymi i fizycznymi uszkodzeniami.
A jak działa układ immunologiczny?
Gdy do naszego organizmu przedostanie się jakiś chorobotwórczy patogen, rozpoczyna się dwufazowa reakcja. Pierwsza faza, czyli indukcja służy rozpoznaniu antygenu i prezentowaniu limfocytom. Podczas drugiej fazy efektorowej limfocyty rozpoczynają swoje działanie, czyli obronę organizmu przed drobnoustrojami.
Jakie są rodzaje odporności?
Pierwszą możliwością podziału odporności jest wyróżnienie odporności wrodzonej i nabytej.
Odporność wrodzona, inaczej nieswoista wiąże się z dziedziczeniem receptorów z pokolenia na pokolenie, które potrafią rozpoznawać wiele patogenów. Ten typ odporności jest pierwszą linią obrony, która działa bardzo szybko, ale mniej precyzyjnie od odporności nabytej. Odporność wrodzona uruchamia swoje mechanizmy zaraz po kontakcie z antygenem, dlatego działa ostro. Ważne jest również, że ten rodzaj odporności na pierwszej linii obrony stawia bariery zewnętrzne, np. skórę i komórki błon śluzowych, a dodatkowo jest wspierana przez wydzieliny organizmu, m.in. pot, wydzieliny gruczołów łojowych, czy soki żołądkowe, które niszczą niektóre bakterie. W odporności wrodzonej działają również komórki układu immunologicznego, a wszystkie mechanizmy starają się zahamować aktywność obcych i niepożądanych cząsteczek.
Odporność nabyta, inaczej swoista powstaje w organizmie człowieka po każdym kontakcie z patogenem. Jest to bardziej wyspecjalizowany typ odporności, który rozwija się i działa powoli, ale jest dokładniej wycelowany w konkretny, szkodliwy patogen. Swoje mechanizmy obronne, odporność nabyta uruchamia nawet kilka dni po kontakcie z antygenem. W skład odporności swoistej wchodzą przede wszystkim limfocyty, czyli rodzaje białych krwinek, które mają za zadanie rozpoznać antygen i odpowiednio zareagować – zniszczyć szkodliwy antygen. Dobrym przykładem odporności nabytej są szczepionki. Odporność po szczepieniu wywołana jest dzięki odpowiedzi immunologicznej, podobnej do tej uzyskanej po przebyciu choroby.
Te rodzaje odporności można dodatkowo podzielić. W przypadku odporności nieswoistej wyróżnia się bierną i czynną. Odporność bierna jest otrzymywana przez skórę i błony śluzowe, czyli bariery zewnętrzne i wydzieliny. Natomiast odporność nieswoista czynna wiąże się z tym układem organizmu, który ma wychwycić i uszkodzić patogeny. Taki sam podział występuje przy odporności swoistej. Odporność swoista bierna to komórki układu immunologicznego, które pochodzą z zewnątrz, a na odporność czynna składają się komórki wytworzone przez organizm po kontakcie z patogenem.